พ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตร กับอำนาจผูกขาดทางการเมือง จากท่าพระจันทร์ถึงสนามหลวง โดย รังสรรค์ ธนะพรพันธุ์
http://www2.hawaii.edu/~porntawe/thaiarticles/rangsun01/2003_02_27.html พ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตร เป็น Strong Prime Minister อย่างน้อยเมื่อเปรียบเทียบกับนายชวน หลีกภัย
นายบรรหาร ศิลปอาชา และพลเอกชวลิต ยงใจยุทธ
ความเป็น Strong Prime Minister เป็นผลจากการที่พรรคไทยรักไทยมีอำนาจผูกขาดทั้งในตลาดพรรคการเมืองและ
ตลาดนักการเมือง อันเป็นผลจากการที่รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2540 ต้องการเปลี่ยนแปลงสังคมการเมืองไทย
จากระบบพหุพรรค (Multi-party System) ไปสู่ระบบทวิพรรค (Bi-party System) พรรคไทยรักไทยสนองตอบต่อโครงสร้าง
สิ่งจูงใจที่กำหนดโดยรัฐธรรมนูญฉบับปี 2540 อย่างเต็มที่
ในเมื่อรัฐธรรมนูญฉบับปี 2540 กำหนดกฎกติกาควบคุม กำกับและตรวจสอบสังคมการเมืองไทย เพื่อให้ได้มาซึ่ง
Strong Government รัฐบาลพรรคไทยรักไทย จึงเป็น Strong Government สนองตอบเจตนารมณ์รัฐธรรมนูญฉบับนี้
แม้ Strong Government มิจำต้องมี Strong Prime Minister แต่ พ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตร ต้องการเป็น Strong Prime Minister
ในขณะเดียวกับที่รัฐบาลพรรคไทยรักไทยเป็น Strong Government
พ.ต.ท.ทักษิณ เสพสุขจากการใช้อำนาจผูกขาดในตลาดการเมือง อันเป็นผลจากการที่พรรคไทยรักไทยมีอำนาจผูกขาด
ทั้งในตลาดพรรคการเมืองและ ตลาดนักการเมือง พ.ต.ท.ทักษิณ ในฐานะหัวหน้าพรรค ย่อมได้รับอานิสงส์จากอำนาจผูกขาด
ดังกล่าวนี้ ด้วยยุทธวิธีการควบและครอบกลุ่มและพรรคการเมืองต่างๆ (Mergers and Acquisitions) รวมทั้งการยึดพรรคการเมือง
บางพรรคมาเป็น "อาณานิคม" พรรคไทยรักไทยสามารถมีอำนาจผูกขาดในสภาผู้แทนราษฎร และสามารถใช้อำนาจทางการเมือง
และธนานุภาพที่มีอยู่ในการสร้างเครือข่ายความ สัมพันธ์เชิงอุปถัมภ์กับสมาชิกวุฒิสภาบางภาคส่วนได้ ด้วยเหตุดังนี้ พ.ต.ท.ทักษิณ
และพรรคไทยรักไทยจึงมิต้องเกรงการสูญเสียอำนาจรัฐด้วยวิถีและกระบวนการใน รัฐสภา ในเมื่อรัฐสภาอยู่ในอุ้งมือ พ.ต.ท.ทักษิณ
และพรรคไทยรักไทยนั้นเอง
พ.ต.ท.ทักษิณ ไม่เพียงแต่มีอำนาจทางการเมืองในการกำกับประพฤติกรรมของสมาชิกรัฐสภาในสัด ส่วนสำคัญเท่านั้น
หากทว่าชะตากรรมของรัฐมนตรีทั้งปวงยังอยู่ในอุ้งมือ พ.ต.ท.ทักษิณ อีกด้วย ทั้งนี้เพราะเหตุว่ารัฐธรรมนูญฉบับปี 2540
ให้อำนาจนายกรัฐมนตรีในการปรับคณะรัฐมนตรีอย่างเต็มที่ ดังบทบัญญัติในมาตรา 217 ที่ว่า
"มาตรา 217 พระมหากษัตริย์ทรงไว้ซึ่งพระราชอำนาจในการให้รัฐมนตรีพ้นจากความเป็นรัฐมนตรี
ตามที่นายกรัฐมนตรีถวายคำแนะนำ"
ภายใต้รัฐธรรมนูญฉบับปี 2540 รัฐมนตรีต้อง "หงอ" นายกรัฐมนตรี นอกจากจะต้องไม่ "ขัดคอ" นายกรัฐมนตรี
และไม่ยืนอยู่คนละข้างกับนายกรัฐมนตรีในประเด็นนโยบายและประเด็นอื่นๆ แล้ว ยังต้องหมั่นให้สัมภาษณ์ปกป้องและ
เยินยอนายกรัฐมนตรี มิฉะนั้นอาจถูกปลดออกจากตำแหน่งได้โดยง่าย หากต้องพ้นจากตำแหน่งรัฐมนตรี ก็ต้องกลายเป็น
"คนจรจัด" ในสังคมการเมืองไทย หากเคยดำรงตำแหน่งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร ก็มิอาจกลับไปยึดตำแหน่งเก่าได้
เพราะเมื่อจะดำรงตำแหน่งรัฐมนตรี รัฐธรรมนูญฉบับปี 2540 (มาตรา 204) บังคับให้ต้องลาออกจากตำแหน่งสมาชิก
สภาผู้แทนราษฎร และเมื่อออกจากตำแหน่งดังกล่าวนี้แล้ว ก็มีบุคคลอื่นเข้าไปสวมตำแหน่งแทน ทั้งนี้ด้วยการเลื่อน
บัญชีรายชื่อพรรคหรือการเลือกตั้งซ่อมแล้วแต่กรณี
รัฐธรรมนูญฉบับปี 2540 มิได้ออกแบบเพื่อให้นายกรัฐมนตรีเป็น First Among Equals ในคณะรัฐมนตรี หากแต่
ออกแบบให้เป็น Supreme Commander ของคณะรัฐมนตรี เพราะนายกรัฐมนตรีมีอำนาจเบ็ดเสร็จในการแต่งตั้งและ
ถอดถอนรัฐมนตรี นายกรัฐมนตรีภายใต้รัฐธรรมนูญฉบับนี้ จึงมีแนวโน้มที่จะเป็น Strong Prime Minister
ในสังคมการเมืองที่มี Strong Prime Minister รัฐมนตรีจะเป็น Strong Minister มิได้ ไม่มี Strong Prime Minister
คนใดที่ยินดีให้รัฐมนตรีคนหนึ่งคนใดหรือหลายคนตีเสมอ หากมีรัฐมนตรีคนใดทำตัวเด่นหรือมีคะแนนนิยมทางการเมือง
เสมอด้วยหรือเกินหน้า นายกรัฐมนตรี นายกรัฐมนตรีที่เป็น Strong Prime Minister ย่อมต้องดำเนินการ "ดับแสง"
รัฐมนตรีดังกล่าว วิธีการ "ดับแสง" ที่ง่ายที่สุด ก็คือ การเขี่ยออกจากคณะรัฐมนตรี รัฐธรรมนูญฉบับปี 2540 ให้อำนาจ
เพื่อการนี้โดยพร้อมมูล
นายกรัฐมนตรีที่เป็น Strong Prime Minister ย่อมต้องการเห็นนโยบายของรัฐบาลมีชื่อของนายกรัฐมนตรีเป็น
Brand Name นายกรัฐมนตรีจะรู้สึกไม่สบายใจ หากประชาชนเริ่มเข้าใจว่า นโยบายหนึ่งนโยบายใดเป็นนโยบายของ
รัฐมนตรีบางคน โดยไม่มีชื่อนายกรัฐมนตรีเป็น Brand Name เพราะการลดความสำคัญของ Brand Name นายกรัฐมนตรี
ย่อมมีผลในการลดฐานะ Strong Prime Minister แม้ว่าความเข้าใจของประชาชนตรงต่อข้อเท็จจริงก็ตาม
เหตุใดนายแพทย์สุรพงษ์ สืบวงศ์ลี และ ร.ต.อ.ปุระชัย เปี่ยมสมบูรณ์ จึงถูกปรับออกจากตำแหน่งรัฐมนตรีช่วยว่าการ
กระทรวงสาธารณสุขและรัฐมนตรีว่า การกระทรวงมหาดไทยตามลำดับ ในการปรับคณะรัฐมนตรี เมื่อวันที่ 5 มีนาคม 2545
หากมิใช่เป็นเพราะสาธารณชนรับรู้โดยทั่วกันว่า นายแพทย์สุรพงษ์เป็น "วิศวกร" นโยบาย "30 บาทรักษาทุกโรค" และ
ร.ต.อ.ปุระชัย เป็น "วิศวกร" นโยบายการจัดระเบียบสังคม
ไม่มีใครทราบคำตอบดีไปกว่าตัว พ.ต.ท.ทักษิณ เอง
รัฐมนตรีภายใต้รัฐธรรมนูญฉบับปี 2540 จะต้องไม่ทำตัวเด่นและดังไปกว่านายกรัฐมนตรี นอกจากจะต้องทำหน้าที่
องครักษ์พิทักษ์นายกรัฐมนตรีในยามที่นายกรัฐมนตรีถูก โจมตี สรรเสริญและยกยอนายกรัฐมนตรีในกาละอันเหมาะสม
ไม่ค้ดค้านหรือทักท้วงนโยบายที่นำเสนอโดยนายกรัฐมนตรี แม้ว่านโยบายดังกล่าวจะบ้องตื้นปานใดก็ตาม เมื่อนโยบาย
ของรัฐมนตรีเป็นที่ชื่นชอบของประชาชน รัฐมนตรีที่ชาญฉลาดจะต้องไม่ลังเลใจในการประท้วง Brand Name นายกรัฐมนตรี
และป่าวร้องว่า นโยบายดังกล่าวเป็นนโยบายของนายกรัฐมนตรี ในยามที่จะผลักดันนโยบายที่มีนวัตกรรม รัฐมนตรีที่ชาญฉลาด
จะต้องเรียนปรึกษานายกรัฐมนตรี หากได้รับ "ไฟเขียว" จึงเดินหน้าเสนอให้คณะรัฐมนตรีพิจารณา อย่าได้เสนอนโยบายเข้าสู่
ที่ประชุมคณะรัฐมนตรีโดยที่นายกรัฐมนตรีมิได้รับ รู้ เพราะนอกจากจะทำให้นายกรัฐมนตรีรู้สึกเสียหน้าแล้ว โอกาสที่จะได้รับ
ความเห็นชอบจากคณะรัฐมนตรียังมีน้อยอีกด้วย
รัฐธรรมนูญฉบับปี 2540 ทำให้รัฐมนตรีต้องปรับเปลี่ยนพฤติกรรม ภายใต้รัฐธรรมนูญฉบับก่อนๆ รัฐมนตรีสามารถเป็น
Strong Minister ได้ หากถูกปรับออกจากตำแหน่ง ก็ยังมีเก้าอี้สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร ภายใต้รัฐธรรมนูญฉบับปี 2540
รัฐมนตรีมิอาจเป็น Strong Minister ได้ หากถูกปรับออกจากตำแหน่ง ก็ต้อง "ตกงาน" ทางการเมือง รัฐมนตรีภายใต้
รัฐธรรมนูญฉบับนี้ไม่สามารถมีความเป็นตัวของตัวเองอย่างเต็ม ที่ และต้องปฏิบัติตามคำบงการของนายกรัฐมนตรี
อย่างน้อยระดับหนึ่ง
หากบทวิเคราะห์ข้างต้นนี้ถูกต้อง ย่อมไม่ยากที่จะพยากรณ์ว่า ร.ต.อ.ปุระชัย เปี่ยมสมบูรณ์ จะไม่สามารถมีชีวิต
ทางการเมืองอันยืนยาว ภายใต้รัฐบาลพรรคไทยรักไทย
พ.ต.ท.ทักษิณ แสดงความเป็น Strong Prime Minister ด้วยการใช้อำนาจแต่งตั้งและถอดถอนรัฐมนตรีอย่างเต็มที่
เพียงชั่วระยะเวลาเพียง 2 ปีเศษ ที่ดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรี พ.ต.ท.ทักษิณ มีคณะรัฐมนตรีถึง 6 คณะ การปรับคณะรัฐมนตรี
ส่วนใหญ่เป็นไปเพื่อแก้ปัญหาความขัดแย้งภายในพรรคไทยรัก ไทยนั้นเอง โดยที่ฝ่ายค้านและสังคมการเมืองไทยโดยส่วนรวม
มิได้กดดันให้นายกรัฐมนตรีต้องปรับคณะรัฐมนตรี
พ.ต.ท.ทักษิณ ใช้วิธีการ "ลองผิด ลองถูก" ในการปรับคณะรัฐมนตรี โดยหวังว่า การ "ลองผิด ลองถูก" จะช่วยให้
คณะรัฐมนตรีของพรรคไทยรักไทยเข้าสู่ดุลยภาพที่น่าพอใจได้ แต่บ่อยครั้งที่การปรับคณะรัฐมนตรีเป็นการ "ลองผิด" มากกว่า
"ลองถูก" ซึ่งสร้างความเสียหายแก่การบริหารราชการแผ่นดิน
ตัวอย่างของความข้อนี้เห็นได้จากการที่ พ.ต.ท.ทักษิณ กระโดดเข้าดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการ
เมื่อนายแพทย์เกษม วัฒนชัย ลาออกจากตำแหน่ง (การปรับ ครม. 14 มิถุนายน 2544) แต่แล้วก็พานพบว่าการปฏิรูปการศึกษา
เป็นเรื่องใหญ่และยากเกินกว่าผู้ดำรง ตำแหน่งนายกรัฐมนตรีจะจัดการได้ พ.ต.ท.ทักษิณ ทำผิดซ้ำสองเมื่อแต่งตั้งนายสุวิทย์ คุณกิตติ
ดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการ (การปรับ ครม. 9 ตุลาคม 2544) โดยที่นายสุวิทย์มิได้มีความคิดพื้นฐานว่า
จะปฏิรูปการศึกษาอย่างไร แต่การให้นายสุวิทย์นั่งควบตำแหน่งรองนายกรัฐมนตรี มีผลในการทำลายพลวัตของงานปฏิรูปการศึกษา
เพราะการบริหารกองทุนหมู่บ้านมีสิ่งจูงใจทางการเมืองสูงกว่า เนื่องจากใช้เป็นกลไกในการสร้างคะแนนนิยมทางการเมืองได้
เพียงชั่วเวลา 2 ปี รัฐบาล พ.ต.ท.ทักษิณ มีรัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการถึง 4 คน โดยที่ยังไม่แน่ชัดว่าเข้าสู่ดุลยภาพแล้วหรือไม่
การย้ายนายพงศ์เทพ เทพกาญจนา จากตำแหน่งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรมไปสู่ตำแหน่งรัฐมนตรีประจำสำนักนายกรัฐมนตรี
(การปรับ ครม. 5 มีนาคม 2545) แต่แล้วกลับปรับสู่ตำแหน่งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรม (การปรับ ครม. 8 กุมภาพันธ์ 2546)
นับเป็นการ "ลองผิด ลองถูก" โดยแท้ ทั้งๆ ที่นายพงศ์เทพมีความสันทัดในงานบริหารกระบวนการยุติธรรม หาได้มีความสันทัด
ในงานบริหารเศรษฐกิจไม่
แม้ว่าสังคมการเมืองไทยจะแปรเปลี่ยนสู่ระบบทวิพรรค ตามเจตนารมณ์ของรัฐธรรมนูญฉบับปี 2540 แต่การที่ พ.ต.ท.ทักษิณ
มีคณะรัฐมนตรีถึง 6 คณะในช่วงเวลาเพียง 2 ปี แสดงให้เห็นว่่า ระบบทวิพรรคมิได้เกื้อกูลให้สังคมการเมืองไทยมีเสถียรภาพดี
ไปกว่าระบบพหุ พรรคชนิดสิ้นข้อสงสัย ในระบบพหุพรรค ความข้ดแย้งระหว่างพรรคร่วมรัฐบาลเป็นตัวแปรสำคัญที่สั่นคลอนเสถียรภาพ
ของ รัฐบาล แต่ความขัดแย้งภายในพรรคไทยรักไทยเป็นตัวแปรที่สั่นคลอนเสถียรภาพของรัฐบาล ทักษิณ บัดนี้ ประชาสังคมไทย
ได้รับทราบจากปาก ร.ต.อ.ปุระชัย เปี่ยมสมบูรณ์ ว่า พ.ต.ท.ทักษิณ ปรับคณะรัฐมนตรีเพื่อเครือญาติ
พ.ต.ท.ทักษิณ พยายามแสดงตนเป็น Strong Prime Minister มิใช่เพียงด้วยการใช้อำนาจในการปรับคณะรัฐมนตรี
ด้วยความถี่สูงยิ่ง หากยังใช้อำนาจในการแต่งตั้ง โยกย้าย และถอดถอนข้าราชการอีกด้วย บรรดาผู้นำข้าราชการที่ไม่
"เข้าตา" นายกรัฐมนตรี อาจถูกถอดถอนและโยกย้ายจากตำแหน่งได้โดยง่าย ทั้งนี้ด้วยข้อหาไม่สนองนโยบายรัฐบาลภายใต้
รัฐบาลพรรคไทยรักไทย ตลาดข้าราชการเป็นตลาดของผู้ซื้อ หากผู้ขาย (ข้าราชการ) ไม่สนองตอบความต้องการของผู้ซื้อ (รัฐบาล)
ผู้ขายอาจไม่มีที่ยืนในระบบราชการ รัฐบาลพรรคไทยรักไทยแสดงให้เห็นโดยชัดเจนว่า ข้าราชการที่ได้ดิบได้ดีเป็นพิเศษ
ล้วนปฏิบัติราชการสนองนโยบายรัฐบาลทั้งสิ้น
Strong Government ภายใต้รัฐธรรมนูญฉบับปี 2540 ทำให้ผู้นำข้าราชการสิ้นฐานะการเป็น "ผู้ประกอบการนโยบาย"
(Policy Entrepreneurs) หรือผู้ผลิตนโยบาย รัฐบาลทำหน้าที่ผลิตนโยบายเอง ข้าราชการมีฐานะเป็นเพียงผู้ปฏิบัติ
รัฐบาลทักษิณรุกคืบเข้าไปกำหนดยุทธศาสตร์การพัฒนาและนโยบายเศรษฐกิจมหภาค ซึ่งเดิมอยู่ในปริมณฑลแห่งอำนาจ
ของกลุ่มขุนนางนักวิชาการ (Technocrats)
คำถามพื้นฐานมีอยู่แต่เพียงว่า พ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตร เป็น Strong Prime Minister ที่ดีเพียงใด
