น้ำพิพัฒน์สัตยา พิธีที่มีมาจากความเชื่อในเรื่อง ผี

พระราชพิธีถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยา หรือ พระพิพัฒน์สัจจา คือ พระราชพิธีศรีสัจปานกาล คำว่า "ปานะ" แปลว่า "เครื่องดื่ม" หรือ "น้ำสำหรับดื่ม"
พิธีศรีสัจปานกาล ก็หมายถึงพิธีดื่มน้ำกระทำสัตย์สาบานเพื่อความสวัสดิมงคลตามวาระ โดยมากเรียกกันสั้นๆ ว่า "ถือน้ำ" คือ ผู้ที่เข้าร่วมในพิธี
จะต้องดื่มน้ำล้างอาวุธของพระราชา เพื่อแสดงว่าจะจงรักภักดีต่อพระราชาธิบดีของตน หากผู้ใดมิได้รักษาคำสัตย์ปฏิญาณที่ได้กล่าวไว้ในพิธีนั้น ก็อาจจะต้องมีอันเป็นไปด้วยอาวุธหอกดาบอันใช้จุ่มในน้ำที่ตนดื่ม

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชนิพนธ์ว่า พระราชพิธีนี้เป็นพระราชพิธีใหญ่สำหรับแผ่นดิน เป็นพระราชพิธีสำคัญตั้งแต่สมัยโบราณมาจนถึงสมัยกรุงรัตนโกสินทร์โดยไม่มีเว้นว่างเพราะมีคำอ้างถึงว่าเป็นพิธีระงับยุคเข็ญของบ้านเมือง
ที่พระองค์กล่าวว่า โบราณ นั้นก็สันนิษฐานกันว่าตั้งแต่สมัยอยุธยาลงมา ด้วยไม่ทราบแน่ชัดว่าในสมัยพระมหากษัตริย์องค์ใด แต่ไม่ใช่สมัยสุโขทัยเพราะเหตุว่าการที่จะเน้นอำนาจกษัตริย์อย่างสูงสุดนั้นสุโขทัยไม่ค่อยมี เพราะฉะนั้นน่าจะมีในสมัยอยุธยาจนถึงสมัย
เปลี่ยนแปลงการปกครอง 24 มิถุนายน พ.ศ.2475 พิธีก็หมดสิ้นไป จนกระทั่งในรัชสมัยพระบามสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชฯ
สยามินทราธิราช บรมนาถบพิตร ทรงฟื้นฟูพระราชพิธีถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยาตามแบบโบราณราชประเพณี ผนวกเป็นการเดียวกับพระราชพิธีพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีศักดิ์รามาธิบดี จัดขึ้นเป็นครั้งแรกเมื่อ พ.ศ .๒๕๑๒
วัตถุประสงค์อันสำคัญของพิธีนี้เพื่อหวังจะหล่อหลอมกล่อมขวัญของบรรดาข้าราชการทั้งฝ่ายทหารและพลเรือนให้ตั้งอยู่ในความซื่อสัตย์สุจริต
ตั้งหน้าปฏิบัติราชการแผ่นดินแต่ในทางที่ถูกที่ควร ไม่ว่าประเทศใดชาติใด หากผู้มีส่วนในการปฏิบัติราชการแผ่นดินปฏิบัติด้วยความซื่อสัตย์สุจริต
จงรักภักดีในชาติ ศาสนา และองค์พระประมุขอย่างแนบแน่นมั่นคงแล้วย่อมเป็นพลังขั้นมูลฐานที่สำคัญประการหนึ่งสำหรับสร้างความรุ่งเรืองและ
มั่นคงให้แก่ชาติ ดังนั้นจึงจะเป็นประโยชน์แก่ท่านที่เป็นข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ที่เป็นผู้นำในการการปฏิบัติราชการแผ่นดินในแขนงสำคัญต่างๆ

ประเพณีการถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยานั้นมาจากตามแนวคิดที่ว่ากษัตริย์เป็นสมมติเทพ ก็คือมาจากอินเดียโดยตรง เนื่องจากทั้งพระเจ้าแผ่นดิน
ผู้ปกครองประเทศแต่ก่อนก็ล้วนทรงเป็นนักรบ ดังนั้นจึงได้ยึดถือเอาการกระทำสัตย์ปฏิญาณตนด้วยวิธีดื่มน้ำชำระล้างอาวุธ หรืออีกนัยหนึ่งที่เรียกกันว่า
"พิธีถือน้ำพิพัฒน์สัตยา" เป็นพิธีสำคัญของบ้านเมืองมาแต่โบราณ แต่ไม่มีหลักฐานว่า ก่อนสมัยกรุงศรีอยุธยานั้น ประเทศไทยได้รับเอาพิธีนี้มาเป็น
พิธีสำคัญของบ้านเมืองหรือยัง แต่ในสมัยกรุงศรีอยุธยานั้นปรากฏหลักฐานแน่ชัดว่ามีการถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยามาตั้งแต่ครั้งสมเด็จพระเจ้าอู่ทองเริ่ม
สร้างกรุงศรีอยุธยาทีเดียว และก็ถือว่าการถือน้ำเป็นพิธีสำคัญซึ่งบรรดาข้าราชการผู้มีหน้าที่สำคัญเกี่ยวกับความยุติธรรมแห่งบ้านเมืองจะขาดเสียไม่ได้ ถึงกับตราเป็นตัวบทไว้ในกฎมณเฑียรบาลไว้ว่า

1.ผู้ที่ขาดการถือน้ำพิพัฒน์สัตยามีโทษถึงตาย เว้นแต่ป่วยหนัก
2.ห้ามสวม "แหวนนากแหวนทอง" มาถือน้ำ
3.ห้ามบริโภคอาหารหรือน้ำก่อนดื่มน้ำพิพัฒน์
4.ดื่มน้ำแล้วห้ามยื่นน้ำที่เหลือให้แก่กัน
5.ดื่มแล้วต้องราดน้ำที่เหลือลงบนผมของตน

ข้อปฏิบัติดังกล่าว เป็นการระวางโทษไว้เหมือนหนึ่งว่า เป็นกบฎ คือโทษใกล้ความตาย และทั้งนี้เพื่อประสงค์จะให้น้ำพิพัฒน์สัตยาที่ทำขึ้นนั้นเป็นน้ำศักดิ์สิทธิ์
และดื่มในโอกาสแรกของวันนั้น ต่อมาภายหลัง ปรากฏว่าวิธีการเช่นนั้น ทำความลำบากให้แก่ผู้เข้าร่วมพิธีโดยเฉพาะผู้สูงอายุ ทนหิวไม่ได้จนอาจถึงกับมี อัน
เป็นไปก่อนได้ดื่มน้ำพิพัฒน์สัตยา พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงอนุญาตให้บริโภคอาหารมาก่อนได้และไม่ถือว่าเป็นกบฏ

สำหรับการถือน้ำที่มีอยู่ในกรุงเทพ ฯ มี ๕ อย่าง จำแนกเป็น ๒ ประเภท คือ การถือน้ำซึ่งจัดเป็นการพระราชพิธีประจำอย่างหนึ่ง และถือน้ำเป็นพระราชพิธีจร
อีกอย่างหนึ่ง

การถือน้ำประจำ ได้แก่ การถือน้ำปกติ ปีละ ๒ ครั้ง ในพิธีตรุษเดือน ๕ พิธีสารทเดือน ๑๐ เป็นการถือน้ำของพระบรมวงศานุวงศ์ ข้าราชการทั้งฝ่ายทหารและ
พลเรือนรวมทั้งภรรยา ตลอดจนบรรดาข้าในกรมของพระราชวงศ์ บรรดาที่มีศักดินาตั้งแต่ ๔๐๐ ขึ้นไป และการถือน้ำประจำเดือนของทหารที่ผลัดเปลี่ยนเวร
เข้าประจำการทุกวันขึ้น ๓ ค่ำ

การถือน้ำจร คือการถือนน้ำเป็นกรณีพิเศษ ไม่มีกำหนดเวลาแน่นอน ได้แก่ การถือน้ำเมื่อแรกพระเจ้าแผ่นดินได้รับราชสมบัติ การถือน้ำของผู้มาแต่เมือง
ปัจจามิตรเข้ามาสู่พระบรมโพธิสมภาร และการถือน้ำพิเศษของที่ปรึกษาราชการ เมื่อแรกเข้ารับตำแหน่ง

การถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยาที่กรุงเทพฯ ในสมัยรัชกาลที่ ๑ , ๒ และ ๓ ได้ทำตามแบบอย่างที่เป็นมาในตอนปลายสมัยกรุงศรีอยุธยา กล่าวคือ ข้าราชการทั้งหลายทั้งปวงมิได้ดื่มน้ำพระพิพัฒน์สัตยาเฉพาะพระพักตร์พระเจ้าแผ่นดิน คงถือน้ำในพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม เสร็จแล้วไปถวายบังคมพระบรมอัฐิของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวในรัชกาลที่ล่วงลับไปแล้วที่เบื้องล่างหอพระธาตุมณเฑียรแทนการถวายบังคม
พระบรมรูปพระเชษฐบิดรในสมัยกรุงศรีอยุธยา จากนั้นจึงเข้าถวายบังคมพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวในพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย

ส่วนพระบรมวงศานุวงศ์ฝ่ายหน้าถือน้ำเฉพาะพระพักตร์พระบามสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวในพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย พระบรมวงศานุวงศ์ฝ่ายในถือน้ำที่
พระที่นั่งไพศาลทักษิณ

ต่อมาในปีแรกที่พระบาทสมเจพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้เสด็จขึ้นเถลิงถวัลยราขสมบัตินั้น ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เปลี่ยนวิธีการเฝ้าฯ
ถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยาใหม่คือ ให้ทั้งพระบรมวงศานุวงศ์ฝ่ายหน้าและข้าทูลละอองธุลีพระบาททั้งปวงถือน้ำเฉพาะพระพักตร์ภายในพระอุโบสถ
วัดพระศรีรัตนศาสดารามพร้อมกัน และพระองค์เองก็ได้เสด็จพระราชดำเนินมาประทับในพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดารามและร่วมเสวยน้ำ พระพิพัฒน์สัตยาด้วยจึงได้ถือเป็นประเพณีปฏิบัติกันสืบต่อมาทุกรัชกาล ต่อมาพระบามสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้เปลี่ยนแปลง
กำหนดการถือน้ำประจำปีจากปีละ ๒ ครั้ง เป็นปีละ ๑ ครั้ง ในวันตรุษขึ้น ๓ ค่ำ เดือน ๕ หลังจากเปลี่ยนแปลงการใช้วันจากจันทรคติมาเป็นสุริยคติ จึงได้กำหนดให้จัดพระราชพิธีถือน้ำพิพัฒน์สัตยาในวันที่ ๓ เมษายนของทุปปี หลังจากการเปลี่ยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์
เป็นระบอบประชาธิปไตย ใน พ.ศ. ๒๔๗๕ ไม่มีการจัดพระราชพิธีถือน้ำพิพัฒน์สัตยาอีก จนกระทั้ง พ.ศ. ๒๕๑๒

สำหรับการดื่มน้ำพระพัฒน์สัตยานั้น แต่ไหนแต่ไรมาพระมหากษัตริย์มิได้เสวยด้วย ต่อมาพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระราชดำริว่า องค์พระมหากษัตริย์นั้นทรงมีมีพระราชภารกิจที่จะต้องปฏิบัติราชการแผ่นดิน เพื่อความเจริญของประเทศชาติและเพื่อความสุขแห่งปวงชนด้วย ก็ควรที่จะเสวยน้ำพระพิพัฒน์สัตยาสำแดงความสุจริตในพระราชหฤทัยด้วย จึงได้เสวยน้ำพระพิพัฒน์สัตยาร่วมกับพระบรมวงศานุวงศ์และข้าทูลละออง
ธุลีพระบาทมาตั้งแต่ ปีแรกที่ได้เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ แต่นั้นมา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลต่อๆ มาก็ได้ทรงถือเป็นเยี่ยงอย่างการปฏิบัติสืบต่อมา
การพระราชพิธีถือน้ำพิพัฒน์สัตยานี้เป็นงานพระราชพิธี ๒ วัน วันแรกเจริญพระพุทธมนต์ วันที่สองเป็นวันถือน้ำ

วันแรก ซึ่งเป็นวันสวดมนต์ เริ่มการพระราชพิธีในตอนเย็น เมื่อพระบามสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินสู่พระอุโบสถ วัดพระศรีรัตนศาสดารามแล้ว อาลักษณ์อ่านประกาศการพระราชพิธีศรีสัจจปานกาล เนื้อความเป็นการประกาศพรรณนาประวัติพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรตามที่ปรากฏในตำนานรัตน
พิมพ์วงศ์โดยย่อ ต่อไปก็สรรเสริญคุณและความศักดิ์สิทธิ์แห่งองค์พระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร ต่อจากสรรเสริญพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรแล้ว ก็ได้สรรเสริญพระมหากษัตริย์ในพระบรมราชวงศ์จักรี ในตอนท้ายขอให้องค์พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและบรรดาผู้ถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยาทั้งปวง
ดำรงอยู่ในปฏิญาณเพื่อไพร่ฟ้าข้าแผ่นดิน สมณพราหมณาจารย์ในแผ่นดินกรุงสยามจะได้อยู่เย็นเป็นสุข แล้วพระสงฆ์เจริญพระพุทธมนต์ทวาทศปริตร เพื่อเสกน้ำที่จะทำเป็นน้ำพิพัฒน์สัตยานั้นให้เป็นน้ำพระพุทธมนต์จะได้เป็นสวัสดิมงคลแก่ผู้ดื่มที่มีความซื่อสัตย์สุจริตต่อชาติและพระศาสนา และสวดมนต์
สิบสองตำนาน จบแล้ว เสด็จพระราชดำเนินกลับ ต่อจากนั้น เจ้าพนักงานเวียนเทียนสมโภชพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร แล้วพราหมณ์อ่านฉันท์สดุดี
พระพุทธปฏิมากร จบแล้ว เป็นเสร็จการสำหรับวันแรก

วันรุ่งขึ้น ซึ่งเป็น วันถือน้ำ พิธีเริ่มขึ้นในตอนบ่าย พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินสู่วัดพระศรีรัตนศาสดาราม เสด็จพระราชดำเนินเข้าสู่
พระอุโบสถ แล้วทรงจุดธูปเทียนนมัสการ ทรงศีล ต่อจากนั้นพระมหาราชครูอ่านโองการแช่งน้ำ และเชิญพระแสงศรปละยวาต พระแสงศรอัคนิวาต
พระแสงศรพรหมาศ ชุบลงในน้ำพระพิพัฒน์ในพระขันหยกตามลำดับ แล้วเชิญพระแสงราชศัสตราชุบลงในหม้อน้ำพระพิพัฒน์สัตยา บรรดาที่มีอยู่ทุกหม้อ

จนหมดจำนวนพระแสงสำคัญต่างๆ ในระหว่างเวลาที่พราหมณ์ชุบพระแสงราชศัสตรานั้น พระสงฆ์เจริญสัจจคาถา เจ้าพนักงานประโคมแตรสังข์ดุริยางค์ จบแล้วพระบรมวงศานุวงศ์และข้าทูลละอองธุลีพระบาทกล่าวคำสาบาน พระมหาราชครูเชิญน้ำพิพัฒน์ในพระขันหยกที่ชับพระแสงศรไปรินเจือลงในน้ำมนต์
ทุกๆ หม้อ แล้วรินน้ำพระพิพัฒน์จากพระขันหยกใส่ถ้วยโมรา นำขึ้นทูลเกล้าฯ ถวายพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสวยก่อน ต่อจากนั้น พระบรมวงศานุวงศ์และข้าทูลละอองธุลีพระบาททั้งปวงจึงดื่มน้ำพระพิพัฒน์สัตยาเฉพาะพระพักตร์ แล้วเข้าไปถวายบังคมพระบามสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวที่
พระราชอาสน์โดยลำดับ

เสร็จแล้วพระบามสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินโดยกระบวนราบจากวัดพระศรีรัตนศาสดารามไปยังเกยหน้าพระทวารเทเวศรรักษา เสด็จพระราชดำเนินขึ้นประทับบนพระที่นั่งสนามจันทรภายในกำแพงแก้วพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย ทรงจุดธูปเทียนเครื่องนมัสการถวายบังคมพระบรมอัฐิสมเด็จพระปฐมบรมมหาชนกและพระบรมอัฐิพระบามสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวในรัชกาลก่อนๆ ซึ่งประดิษฐานอยู่บนหอพระธาตุมณเฑียร แล้วเสด็จพระราชดำเนินขึ้นสู่พระที่นั่งไพศาลทักษิณ พระบรมวงศานุวงศ์และข้าทูลละอองธุลีพระบาทฝ่ายในเฝ้าฯ รับพระราชทานน้ำพระพิพัฒน์สัตยา ณ ที่นั้น ส่วนพระบรมวงศานุวงศ์และข้าทูลละอองธุลีพระบาทฝ่ายหน้าถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยาที่วัดพระศรีรัตนศาสดาราม ก็ทยอยกันไปถวายบังคมพระบรมอัฐิที่ชาลาหน้าพระที่นั่งสนามจันทร เสร็จการถวายบังคมแล้วเป็นเสร็จการ

โองการแช่งน้ำ : คำสั่งศักดิ์สิทธิ์หรือวรรณคดี?

โองการแช่งน้ำที่แต่งขึ้นนี้มีวัตถุประสงค์ที่จะให้ใช้ในพระราชพิธีถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยาโดยเฉพาะ มิได้มุ่งหมายเหมือนวรรณคดีทั่วไป ที่มุ่งหมายให้ประชาชนอ่านกันมาก ๆ แต่ใช้ในพระราชพิธี ด้วยมีความไพเราะ จึงจัดว่าเป็นวรรณคดีอีกชิ้นหนึ่ง

โองการแช่งน้ำ คือ คำสั่งศักดิ์สิทธิ์ที่สาปแช่งลงไปในน้ำที่ใช้ในการถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยาเพื่อให้ผู้ดื่มที่มีใจไม่สุจริตต้องมีอันเป็นไป ตามคำสาปแช่งนั้น การแช่งน้ำนี้ พราหมณ์เป็นผู้อ่าน เมื่ออ่านจบแต่ละตอนจะนำพระแสงราชศัสตรา "แทง" ลงในน้ำนั้น เป็นพิธีที่ใช้สร้างความจงรักภักดีและสถาปนาความมั่นคงของแผ่นดิน สำหรับบทอ่าน "โองการ" นั้น เป็นคำร้อยกรองแบบโคลงห้า มีมาแต่สมัยตั้งกรุงศรีอยุธยา เนื้อความเป็นภาษาไทย ถ้อยคำที่ใช้ลึกซึ้งกินใจ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงสันนิษฐานว่า น่าจะแต่งขึ้นในสมัยก่อนแผ่นดินพระนารายณ์มหาราช แต่ไม่ทราบแน่ชัดว่าเมื่อใด อาจจะสมัยพระเจ้าอู่ทองก็ได้ แต่ที่แน่ ๆ น่าจะแต่งขึ้นก่อนแผ่นดินสมเด็จพระนารายณ์อย่างแน่นอน เพราะถ้อยคำในโองการแช่งน้ำนี้ไม่มีลักษณะคล้ายคลึงกับถ้อยคำ ในพระราชนิพนธ์ในสมัยนั้น

ด้วยเหตุนี้พระบาสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงทรงสันนิษฐานว่า ลิลิตโองการแช่งน้ำนี้น่าจะเป็นวรรณคดีเก่าแก่มาก และของเราเอามาโดยที่ไม่มีการปรับปรุงเลย เราเอามาทั้งหมดเลย และคนที่แต่งนั้นน่าจะเป็นพราหมณ์ ตัวพระมหากษัตริย์โปรดให้แต่งขึ้น หรือไม่ก็พราหมณ์เอามาจากอินเดียก็อาจจะเป็นไปได้ มีสองทางคือพราหมณ์ที่ประกอบพิธีในมัยกรุงเก่าเอามาจากอินเดียทั้งหมด เอาคำเหล่านี้มาหรือเอาต้นฉบับมาเลย หรือมิฉะนั้นก็พระรามาธิบดีองค์ใดองค์หนึ่ง (ถ้าไม่หนึ่งก็สอง) โปรดให้พราหมณ์ที่ประกอบพิธีนั้นแต่งขึ้น ก็จะมีอยู่สองประเด็นนี้

เนื้อความที่ว่านั้นเริ่มด้วยการสรรเสริญพระนารายณ์ก่อน แล้วสรรเสริญพระอิศวร แล้วสรรเสริญพระพรหม ความต่อไปจึงเดินเรื่องสร้างโลก แล้วสรรเสริญพระเดชพระคุณพระเจ้าแผ่นดิน แช่งผู้ซึ่งทรยศคิดร้าย ให้พรผู้ซึ่งตั้งอยู่ในความสัตย์สุจริตจงรักภักดีเป็นจบความกัน พิเคราะห์ดูในคำโคลงแช่งน้ำนี้ ไม่มีเจือปนพระพุทธศาสนาเลยเป็นของไสยศาสตร์โดยแท้ จึงคาดว่าโองการแช่งน้ำนี้จะมิใช่เกิดขึ้นในครั้ง พระรามาธิบดีที่หนึ่ง แต่น่ากลัวจะแปลคัดลอกต่อๆ กันมาจากเมืองที่ถือไสยศาสตร์ไม่ได้ถือพุทธศาสนาแต่โบราณ แต่สำหรับการจะชุบพระแสงศรศัสตราสามองค์นี้ เพิ่งเกิดขึ้นใหม่ในแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
หลักจริยธรรมที่ปรากฏในลิลิตโองการแช่งน้ำ ไม่ได้มีหลักจริยธรรมเป็นข้อ ๆ แต่สรุปประเด็นก็คือ เป็นการปรามผู้ที่คิดคดทรยศต่อพระมหากษัตริย์ โดยขอให้ตายด้วยภัยพิบัตินานาประการ ด้วยคมหอกคมดาบ ภายในสามวันเจ็ดวัน อย่าให้เกิดสามเดือน อย่าให้เคลื่อนสามปี และนอกจากนี้เตือนข้าราชการให้ปฏิบัติงานด้วยความมีศีลธรรม จริยธรรม ให้ปฏิบัติงานด้วยหลักจริยธรรม แล้วใครที่ทำดีก็จะมีการปูนบำเน็จรางวัลให้ มีการอวยพรโดยเทพยดาให้ประสบความเจริญรุ่งเรืองทั้งเกียรติยศบารมีด้วยทรัพย์สินเงินทองต่าง ๆ

คำถวายสัตย์สาบานตน : ความจงรักภักดีต่อสถาบันพระมหากษัตริย์
สำหรับการอ่านคำสาบานก่อนที่จะดื่มน้ำพระพิพัฒน์สัตยา ข้าราชการจะต้องมีการอ่านคำสาบานกันถ้วนหน้าไม่มียกเว้น และคำสาบานนี้ก็ได้ใช้กันต่อ ๆ มาโดยที่ไม่ได้มีการเปลี่ยนแปลงแก้ไขใด ๆ คำปฏิญาณสาบานตนในสมัยโบราณจะเป็นอย่างไร ยังค้นไม่พบ คำสาบานที่เก่าที่สุดปรากฏครั้งรัชกาลที่ ๕

ในรัชกาลที ๖ และที่ ๗ ก็ใช้คำสาบานทำนองเดียวกัน แสดงให้เห็นว่าในสมัยนั้นพระมหากษัตริย์ทรงเป็นเจ้าชีวิต ทรงครองแผ่นดินในระบบราชาธิปไตย ก็จำเป็นอยู่เองที่ข้าทูลละอองธุลีพระบาทจะต้องปฏิญาณว่าจะไม่คิดกบฏประทุษร้ายต่อองค์ผู้ทรงอำนาจอธิปไตย เป็นคำสาบานที่เป็นไปและเหมาะสมตามกาลเวลา ครั้นมาในปัจจุบันนี้กาลสมัยได้เปลี่ยนไป พระบามสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวจึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ยกร่างคำสาบานขึ้นใหม่ ให้ผู้ถือน้ำพระพิพัฒน์ปฏิญาณว่า จะภักดีต่อชาติบ้านเมือง จะซื่อสัตย์ต่อประชาชนและต่อหน้าที่ จะเสียสละเพื่อความไพบูลย์ของชาติเท่านั้น ไม่โปรดให้ปฏิญาณแสดงความจงรักภักดีต่อพระองค์ด้วย
ดังนั้น คำปฏิญาณของผู้ถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยา ในสมัยปัจจุบันจึงมีความดังนี้

" ขอเดชะฝ่าละอองธุลีพระบาทปกเกล้าปกกระหม่อม
ข้าพระพุทธเจ้า (ออกชื่อผู้ถวายสัตย์สาบาน) ขอพระราชทานกระทำสัตย์ปฏิญาณตัวต่อประเทศชาติ และประชาชนชาวไทย เฉพาะพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ เฉพาะพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร ท่ามกลางมหาสันนิบาตนี้ว่า
ข้าพระพุทธเจ้า ผู้เป็นสมาชิกแห่งเครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีศักดิ์รามาธิบดี จะภักดีต่อชาติบ้านเมือง จะซื่อสัตย์ต่อประชาชนและต่อหน้าที่ จะปฏิบัติการทุกอย่างโดยเต็มกำลังสติปัญญาความสามารถ และโดยความเสียสละ เพื่อความเจริญ ความสงบสุข และความมั่นคงไพบูลย์ของประเทศชาติไทย จนตราบเท่าชีวิตร่างกายจะหาไม่
หากข้าพระพุทธเจ้าประพฤติปฏิบัติฝืนคำสัตย์ปฏิญาณนี้เมื่อใด ขอความวิบัติจงบังเกิดแก่ข้าพระพุทธเจ้าเมื่อนั้นโดยฉับพลันทันที อย่าให้มีความสุขความสวัสดีด้วยประการใดๆ หากข้าพระพุทธเจ้าดำรงมั่นในสัตย์ปฏิญาณนี้ยั่งยืนไป ขออานุภาพพระรัตนตรัยและเทพยดาอารักษ์ พระสยามเทวาธิราช เป็นต้น จงบันดาลความสุขสวัสดีแก่ข้าพระพุทธเจ้าทุกเมื่อ ให้ข้าพระพุทธเจ้ามีความเจริญในหน้าที่ราชการ เป็นกำลังทะนุบำรุงประเทศชาติสืบไป ได้สมตามปณิธานปรารถนาจงทุกประการ
ด้วยเกล้าด้วยกระหม่อม ขอเดชะ"

ในปัจจุบันนี้คำสาบานต่างๆ เลือนความขลังไป จึงใช้แต่เพียงกล่าวคำปฏิญาณว่าจะทำการด้วยความสุจริต โดยตัดตอนที่กล่าวสาปแช่งออกเสียทั้งหมดเหลือเพียง "การให้สัญญา" ต่อกันอย่างที่นิยมกันทั่วโลก ทั้งนี้อาจเนื่องมาจากการเปลี่ยนแปลงระบอบการปกครองจากระบอบสมบูรณายาสิทธิราชย์มาเป็นระบอบประชาธิปไตย ที่ทุกคนต้องมีความเสมอภาค เท่าเทียมกัน พระมหากษัตริย์มิได้มีอำนาจสูงสุดอย่างเช่นเดิม แต่อยู่ภายใต้รัฐธรรมนูญ แต่ในทางปฏิบัติแล้วพระมหากษัตริย์ยังคงอยู่ในฐานะสมมติเทพอยู่ จะเห็นได้ชัดเจนจากพระราชพิธีถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยานี้

พิธีถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยาในมุมมองมานุษยวิทยาศาสนา
ตามกรอบทฤษฎีวิวัฒนาการทางศาสนาของเบลล่าห์ (Robert N. Bellah) อธิบายว่า การเปลี่ยนแปลงทางสังคมและวัฒนธรรม สามารถวิเคราะห์ผ่านองค์ประกอบในสถาบันศาสนาของแต่ละสังคมได้ โดยดูจากระบบสัญลักษณ์ พิธีกรรม องค์กรทางศาสนา และอิทธิพลที่ศาสนามีต่อสังคม ขณะเดียวกันเมื่อสังคมเปลี่ยนแปลงไปสถาบันต่างๆ ทางศาสนาก็ต้องเปลี่ยนแปลงตามไปด้วย แต่ทั้งนี้ เบลล่าห์ก็มิได้สรุปว่า กระบวนการวิวัฒนาการจะเป็นสิ่งที่หลีกเลี่ยงไม่ได้ หันกลับไม่ได้ เปลี่ยนแปลงไม่ได้ หรือจำต้องผ่านกระบวนการสายตรงสายเดียว (เป็นไปตามลำดับขั้นตอนพัฒนาการ) แต่เบลล่าห์คิดว่า รูปแบบหรือโครงสร้างที่เรียบง่ายกว่าจะยังสามารถอยู่รอดและพัฒนาการอย่างควบคู่ไปกับรูปแบบที่ซับซ้อนกว่าได้ด้วย นอกจากนี้ เบลล่าห์ยังมิได้ระบุว่าระบบศาสนาที่ซับซ้อนกว่าจะดีกว่า มีความจริงมากกว่า หรือยิ่งใหญ่กว่าระบบสัญลักษณ์ของศาสนาที่มีความซับซ้อนน้อยกว่า
นอกจากนี้เบลล่าห์ ยังได้แบ่งขั้นตอนวิวัฒนาการของศาสนาออกเป็น ๕ ระดับ คือ ศาสนาดั้งเดิม (Primitive) ศาสนาโบราณ (Archaic ) ศาสนายุคประวัติศาสตร์ (Historic) ศาสนาต้นสมัยใหม่ ( Early Modern ) และศาสนาสมัยใหม่ (Modern ) ระดับต่างๆ เหล่านี้เป็นรูปแบบตามอุดมคติ เป็นเพียงการสร้างทฤษฎีจากข้อมูลทางประวัติศาสตร์เท่านั้น อาจมีรูปแบบที่ซ้ำซ้อนกันอยู่ เช่นในยุคต้นๆ อาจมีร่องรอยของพัฒนาการขั้นต่อไปก็ได้ และขั้นตอนที่พัฒนาไปกว่าก็อาจถอยกลับไปสู่ขั้นตอนที่พัฒนาน้อยกว่าได้

และแน่นอนที่ไม่มีขั้นตอนใดของวิวัฒนาการทางศาสนานี้ ที่ถูกละทิ้งไปโดยสิ้นเชิง ขั้นตอนของศาสนาในยุคแรกจะยังคงสืบเนื่องอยู่ร่วมหรืออยู่ภายในขั้นตอนที่พัฒนาต่อมาเสมอ
สำหรับพระราชพิธีถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยา อาจกล่าวได้ว่าเป็นพิธีที่มีการผสมผสานความเชื่อในเรื่องวิญญาณ (ผี) ศาสนาพราหมณ์ และศาสนาพุทธ อย่างชัดเจน แต่ในระยะแรกของการเกิดพิธีถือน้ำ คงจะมีความเกี่ยวข้องกับระบบความเชื่อเรื่องผีสางเทวดาและเทพเจ้า(Animism) มาก่อนเป็นแน่ เพราะเป็นพิธีที่กระทำกันมาแต่สมัยโบราณของอินเดีย และสังเกตได้จากเนื้อหาในโองการแช่งน้ำ ที่กล่าวอ้างถึงเทพยดาทั้งหลายของอินเดีย เช่น พระนารายณ์ พระพรหม พระอิศวร พระอินทร์ ท้าวจตุโลกบาล พญาครุฑ พญายม ผีสางต่าง ๆ เช่น เจ้าป่าเจ้าเขา ผีพราย ภูตผีปีศาจ เป็นต้น รวมถึงอำนาจธรรมชาติ เช่น ลม ฝน ไฟ น้ำ ด้วย ผู้ทำพิธีถือน้ำคือพราหมณ์ ผู้มีความรู้ความสามารถในด้านไสยศาสตร์ ซึ่งสามารถติดต่อกับสิ่งศักดิ์สิทธิ์และอำนาจเหนือธรรมชาติได้ เป็นผู้รู้ระเบียบพิธีการต่างๆ เพื่อทำให้พิธีถือน้ำพระพัฒน์สัตยามีความศักดิ์สิทธ์มากขึ้น ซึ่งจัดว่าเป็นศาสนาในขั้น Archaic ตามแนวคิดของเบลล่าห์ เมื่อมีการติดต่อกับประเทศอินเดียจึงได้รับเอาประเพณีนี้มาด้วย พร้อมกับระบบการปกครองแบบเทวราชาในสมัยอยุธยา ต่อมาเมื่อมีการรับศาสนาพุทธเข้ามาในประเทศไทย จึงได้เกิดการผสมผสานระหว่างความเชื่อเดิมที่มีอยู่กับความเชื่อใหม่ ส่งผลให้พระมหากษัตริย์ได้รับการยกย่องให้เป็นสมมุติเทพ และเปลี่ยนการปกครองแบบพ่อปกครองลูกมาเป็นระบอบสมบูรณาญาสิทธิราย์ ที่พระมหากษัตริย์ทรงพระราชอำนาจสูงสุดแต่เพียงผู้เดียว ทำให้พระสงฆ์ผู้ทำพิธีกรรมทางศาสนาเข้ามาเป็นส่วนหนึ่งของการประกอบพิธีถือน้ำ เพื่อเพิ่มความศักดิ์สิทธิ์ให้กับพิธีถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยาอีกด้วย เราอาจจัดระดับความเชื่อนี้อยู่ในระดับ Historic

การผสมผสานหรือการทับซ้อนกันอยู่ระหว่างความเชื่อผี พรหมณ์และพุทธนี้ ยังคงดำเนินมาอยู่จนกระทั่งปัจจุบันนี้ด้วยดี ตามคำกล่าวของเบลล่าห์ จะเห็นได้ว่าพิธีถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยาซึ่งเป็นพิธีมีมาแต่โบราณก็ยังได้รับการสืบทอดมาจนทุกวันนี้ ไม่ได้ถูกละทิ้งไป แม้จะมีการเปลี่ยนแปลงการปกครองไปก็ตาม
ด้วยความสัมพันธ์ของความเชื่อระหว่างพรหมณ์ พุทธ และผี สังคมผสมผสาน ไม่ใช่คนไทยแท้ มีการติดต่อ ยกย่องกษัตริย์ หรือผู้นำ ....
ถึงแม้ว่าประเทศไทยจะได้มีการเปลี่ยนแปลงการปกครอง เมื่อวันที่ 24 มิถุนายน 2475 ซึ่งมีความสำคัญอย่างยิ่งในประวัติศาสตร์การปกครองของชาติไทย เนื่องจากเป็นการเปลี่ยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราช ซึ่งเป็นระบอบการปกครองที่ใช้กันเป็นเวลา 700 ปีเศษ มาเป็นระบอบประชาธิปไตย โดยมีพระมหากษัตริย์เป็นประมุขอยู่ภายใต้รัฐธรรมนูญอันเป็นกฎหมายสูงสุดของประเทศ และได้มีการประกาศใช้รัฐธรรมนูญชั่วคราว เรียกว่า "พระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครองแผ่นดินสยามชั่วคราว" สาระสำคัญของธรรมนูญการปกครองฉบับนี้ได้แก่ การที่กำหนดว่าอำนาจสูงสุดในการปกครองประเทศ หรือ อำนาจอธิปไตยเป็นของราษฎรทั้งหลาย การใช้อำนาจสูงสุดก็ให้มีบุคคล คณะบุคคลเป็นผู้ใช้อำนาจแทนราษฎรดังนี้คือ
1. พระมหากษัตริย์
2. สภาผู้แทนราษฎร
3. คณะกรรมการราษฏร
4. ศาล

ลักษณะการปกครอง มีพระมหากษัตริย์เป็นประมุขของประเทศ เป็นสถาบันที่ถาวรและมีการสืบราชสมบัติต่อไปในพระราชวงศ์ การปฏิบัติราชการต่างๆ จะต้องมีกรรมการราษฎร ผู้ลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ โดยได้รับความยินยอมจากคณะกรรมการราษฎร
จึงใช้ได้ สภาผู้แทนราษฎร กลายเป็นสถาบันที่มีอำนาจสูงสุดในทางการเมือง เมื่อวันที่ 10 ธันวาคม 2475 พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้พระราชทานรัฐธรรมนูญราชอาณาจักรสยาม ฉบับถาวร มีหลักการต่างกับฉบับแรกในวาระสำคัญหลายประการ อาทิ ได้เปลี่ยนระบบการปกครองเป็นการปกครองแบบรัฐสภา รัฐธรรมนูญ พ.ศ.2475 ได้บัญญัติให้พระมหากษัตริย์ซึ่งเป็นประมุขไม่ต้องรับผิดชอบทางการเมือง เป็นผู้ใช้อำนาจทางคณะรัฐมนตรีให้บริหารราชการแผ่นดิน แต่คณะรัฐมนตรีจะต้องรับผิดชอบในการบริหารราชการแผ่นดินต่อสภาผู้แทน แต่อย่างไรก็ตาม คณะรัฐมนตรีรวมทั้งพระมหากษัตริย์ซึ่งประกอบกันเป็นรัฐบาลก็มีอำนาจที่จะยุบสภาผู้แทนได้ หากเห็นว่าได้ดำเนินการไปในทางที่จะเป็นภัย หรือเสื่อมเสียผลประโยชน์สำคัญของรัฐที่มีผลเท่ากับถอดถอนสมาชิกสภาที่ได้รับเลือกตั้งมาเพื่อให้ราษฎรเลือกตั้งใหม่ ในส่วนที่เกี่ยวข้องกับพระมหากษัตริย์นั้นได้บัญญัติว่าพระมหากษัตริย์ดำรงอยู่ในฐานะอันเป็นที่เคารพสักการะ ผู้ใดจะละเมิดมิได้
เมื่อการปกครองเปลี่ยนแปลงไป ส่งผลให้พระมหากษัตริย์ทรงใช้พระราชอำนาจทางการเมืองได้อย่างจำกัด ต้องเป็นระเบียบพิธีมากขึ้น ทำให้มีการยกเลิกพิธีถือน้ำในปีที่เปลี่ยนแปลงการปกครอง อาจเพื่อเป็นการทำลายสัญลักษณ์ของระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ก็เป็นได้ หลักการของระบอบประชาธิปไตยคือการปกครองโดยประชาชน เพื่อประชาชน เน้นความเสมอภาคเท่าเทียมกัน

ดังนั้นการจะทำให้ข้าราชการมีความรู้สึกจงรักภักดี ไม่ก่อการปฏิวัติ หรือทำรัฐประหารตามอำเภอใจ คงจะอาศัยกฎหมายไม่เพียงพอ จึงได้เกิดการรื้อฟื้นพระราชพิธีถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยาขึ้นใน พ.ศ. ๒๕๑๒ ในรัชกาลปัจจุบัน แต่ได้ปรับเปลี่ยนพิธีการบางอย่าง และตัดทอนคำกล่าวสาปแช่งให้น้อยลง กลายเป็นเพียงการกล่าวคำปฏิญาณทั่วไป ทั้งนี้อาจเป็นเพราะต้องการสื่อให้เห็นว่าอำนาจของพระมหากษัตริย์ได้เปลี่ยนไปแล้ว และเป็นการยืนยันการปกครองแบบประชาธิปไตยด้วย ที่ให้ข้าราชการกล่าวคำสาบานว่าจะจงรักภักดีต่อชาติ ศาสนา และบ้านเมืองแทนองค์พระมหากษัตริย์ อย่างไรก็ตาม ก็เป็นที่รู้กันว่า พระราชพิธีถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยานั้น เป็นพิธีที่แสดงให้เห็นถึงการสวามิภักดิ์ และความจงรักภักดีต่อองค์กษัตริย์อย่างชัดเจนอยู่แล้ว และยังสอดคล้องกับบัญญัติในกฏรัฐธรรมนูญว่า พระมหากษัตริย์ดำรงอยู่ในฐานะอันเป็นที่เคารพสักการะ ผู้ใดจะละเมิดมิได้ ก็มันัยในความหมายที่ยกย่ององค์พระมหากษัตรย์ให้อยู่สูงสุดตามระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ด้วย

อาจกล่าวได้ว่าไม่ว่าประเทศไทยของเราจะมีการพัฒนาไปสักเพียงใด ก็ไม่ได้หมายความว่าสิ่งเก่าๆ เดิมๆ จะต้องสูญหายไปตามกาลเวลาเสมอไป แต่ยังคงสืบเนื่องต่อมาได้อีกยาวนาน หากพิจารณาตามแนวคิดโครงสร้างหน้าที่ก็คงจะเห็นได้ชัดเจนว่า พิธีถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยาเป็นการเชื่อมโยงระหว่างสถาบันการเมืองการปกครองกับสถาบันศาสนา และมีหน้าที่ในการปลุกจิตสำนึกให้ผู้เข้าร่วมพิธีปฏิบัติหน้าที่ของตนอย่างสุจริต และเป็นจิตวิทยาอย่างหนึ่งในการควบคุมข้าราชบริพารทั้งหลายมิให้กล้ากระทำผิดคำสัตย์สาบาน และตั้งใจกระทำตามหน้าที่อย่างเคร่งครัดเพื่อความสวัสดิมงคลของชีวิตตน

เพราะฉะนั้น แม้ปัจจุบันจะเป็นโลกแห่งโลกาภิวัฒน์ แต่เรื่องสาบานต่อสิ่งศักดิ์สิทธิ์หรือต่อสิ่งอันเป็นที่เคารพสักการะนั้นมีอยู่เกือบทุกประเทศ แม้ประเทศที่กำลังเจริญทางวิทยาศาสตร์อย่างสุดขีด เช่น สหรัฐอเมริกา ซึ่งส่งคนไปถึงดวงจันทร์แล้ว แต่ก็ยังถือเอาคำสาบานต่อสิ่งศักดิ์สิทธิ์เป็นความจำเป็นที่จะต้องพึงปฏิบัติอยู่ เช่น ในพิธีที่สำคัญที่สุดของเขา คือพิธีเข้ารับตำแหน่งของประธานาธิบดี ก็ยังมีการสาบานตนต่อพระคัมภีร์ หรือในอังกฤษเองก็ยังมีการสาบานตนในพิธีการต่างๆ อยู่หลายพิธี อาจเนื่องมาจากคำสาบานนั้นมีประโยชน์ เพราะจะคอยเตือนใจของผู้สาบานให้ระลึกถึงคำสาบานอยู่เสมอ จึงอาจทำให้มีความรู้สึกผิดชอบชั่วดียิ่งขึ้นกว่าผู้ที่มิได้สาบานตน และยิ่งถ้าได้ดื่มน้ำสาบานร่วมกันกับพระมหากษัตริย์ด้วยแล้ว ก็จะยิ่งเป็นเครื่องเหนี่ยวรั้งจิตใจมิให้เราสลัดคำสานนั้นยิ่งขึ้น ดังนั้นคงไม่ต้องแปลกใจหากเรายังพบสัญลักษณ์หรือร่องรอยความเก่าแก่ของอดีต ปรากฏอยู่ในโลกแห่งเทคโนโลยีและวิทยาศาสตร์ ในทุก
http://www.archae.su.ac.th/Anthropology/act/p5.htm