ดัชนีชี้วัดความยั่งยืน

ตั้งแต่อ่านข่าว และ ดูข่างเกี่ยวกับเรื่องของ GDP มาก็เคยคิดเหมือนกันนะครับ ว่าเราจะมีอะไรเป็นตัววัด ที่ดีกว่า GDP วันนี้ได้มีโอกาศอ่านข่าวจากที่ http://www.manager.co.th/lite/ViewNews.aspx?NewsID=9490000085706

เนื้อข่าวมีว่า

ดัชนีชี้วัดความยั่งยืน

โดย ภคภาส ศิริสุข 3 กรกฎาคม 2549 16:03 น.

เวทีนโยบายสาธารณะ

อันเนื่องมาจากงานเฉลิมฉลองสริราชสมบัติ 60 ปี ของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว มกุฎราชกุมาร จิกมี เคเซอร์ นัมเกล วังชุก แห่งราชอาณาจักรภูฏาน ในฐานะพระราชอาคันตุกะ กลายเป็นที่รู้จักและเป็นขวัญใจของประชาชนไทยไปในเวลาอันรวดเร็ว

ความเป็นขวัญใจและความนิยมที่พุ่งขึ้นสูงจากปากต่อปาก ต่อไปถึงสื่อสารมวลชน ยังได้เปิดตาของคนไทยให้ยลไปได้ไกลถึงภูฏาน แผ่นดินมังกรของเจ้าชายแห่งเทือกเขาหิมาลัย และเปิดหูของคนไทยให้ได้ยินถึงปรัชญาการพัฒนาของราชอาณาจักรภูฏาน ที่เน้นความยั่งยืน พอเพียง มีเป้าหมายที่เรียกด้วยคำพื้นๆ ว่า ‘ความสุข’ ซึ่งเริ่มต้นเป็นยุทธศาสตร์การพัฒนาของภูฏาน นับตั้งแต่ พระราชาธิบดีจิกมี ซิงเย วังชุก พระราชบิดาของเจ้าชายเคเซอร์ มีกระแสพระราชดำรัสในพระราชพิธีบรมราชาภิเษกเมื่อปี 2515 ว่า

“ดัชนีชี้วัดความสุข Gross National Happiness (GNH) สำคัญกว่าดัชนีวัดความเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจ Gross National Product (GNP)”

เป็นการรู้จักดัชนีที่ใช้วัดการเติบโตของสังคมไทยใหม่ๆ ของคนไทยในจังหวะเดียวกับที่ สำนักงานพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ (สภาพัฒน์) กำลังจะประกาศใช้แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติฉบับที่ 10 เพื่อใช้เป็นแนวทางในการพัฒนาของรัฐไทยที่จะเริ่มต้นเดือนตุลาคม 2549 ภายใต้วิสัยทัศน์ ‘สังคมที่มีความสุขอย่างยั่งยืน’ ประกอบด้วยยุทธศาสตร์ 5 ด้าน คือ

1. การพัฒนาคุณภาพคนและสังคมไทยสู่สังคมแห่งภูมิปัญญาและการเรียนรู้ เพื่อให้รู้เท่าทันการเปลี่ยนแปลงสู่สังคมฐานความรู้ และเพิ่มขีดความสามารถของประเทศ

2. การสร้างความเข้มแข็งของชุมชนและสังคมเป็นรากฐานที่มั่นคงของประเทศ การใช้งบประมาณ การใช้ทรัพยากร ผ่านการทำแผนชุมชน

3. การปรับโครงสร้างทางเศรษฐกิจให้สมดุลและยั่งยืน กระจายความเสี่ยงการผลิตจากการผลิตในเชิงอุตสาหกรรมอย่างเดียวลงสู่ภาคบริการ และเน้นจุดแข็งด้านการเกษตร เข้าสู่อุตสาหกรรมเกษตร เน้นการออมเพื่อเป็นฐานในการลงทุน เน้นยุทธศาสตร์เรื่องพลังงานที่จะสามารถพึ่งพาตนเองได้

4. การพัฒนาบนฐานความหลากหลายทางชีวภาพ และการสร้างความมั่นคงของฐานทรัพยากรและสิ่งแวดล้อม

5. การเสริมสร้างธรรมาภิบาลในการบริหารจัดการประเทศสู่ความยั่งยืน การปรับระบบบริหารจัดการภาครัฐให้สอดคล้องกับหลักธรรมาภิบาล

อย่างไรก็ตาม ก่อนหน้าที่ GNH จะเป็นที่รู้จักอย่างกว้างขวางเพราะเจ้าชายแห่งภูฏานไม่นานนัก ม.ร.ว.ปรีดิยาธร เทวกุล ผู้ว่าการธนาคารแห่งประเทศไทย (ธปท.) เคยเปิดประเด็นเรื่อง GNH กับสังคมไทยมาครั้งหนึ่ง และล่าสุดออกมาเน้นย้ำอีกครั้งว่า ถึงเวลาแล้วที่ประเทศไทย จะต้องมีดัชนีใหม่ๆ มาชี้วัดการเติบโตทางเศรษฐกิจและสังคม เพราะแนวทางการพัฒนาเศรษฐกิจไทยในช่วงที่ผ่านมา มุ่งชี้วัดอัตราเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจ ด้วยจีดีพี (Gross Domestic Product) ได้สร้างปัญหาสั่งสมไว้มากมาย ต้องหันมายึดทั้งกระแสหลักและกระแสการพัฒนาชุมชนท้องถิ่นดูแลทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม รวมทั้งลดการพึ่งพาน้ำมันที่ต้องนำเข้ามา

แล้วผู้ว่าแบงก์ชาติก็เสนอว่า ควรใช้ดัชนีวัดที่เรียกว่า Well Beings Index ซึ่งมีดัชนีชี้วัดทั้งหมด 7 ด้านประกอบด้วย ผลิตภัณฑ์มวลรวมในประเทศ (จีดีพี) ดัชนีชี้วัดด้านรายได้และการกระจายรายได้ ชีวิตและครอบครัว สภาพแวดล้อม การบริหารจัดการที่ดีสุขภาพอนามัย ความรู้ และวิธีการทำงาน โดยบอกด้วยว่าเตรียมจะเสนอต่อที่ประชุมสภาพัฒน์

ที่ผ่านมา การวัดความเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจด้วยดัชนีที่เรียกว่าจีดีพี เคยได้รับการยอมรับกันทั่วโลกว่าเป็นดัชนีที่บอกถึงระดับความกินดีอยู่ดี ซึ่งขึ้นอยู่กับระดับการบริโภคของประชาชนและกิจกรรมทางเศรษฐกิจของประเทศนั้นๆ จีดีพีจึงกลายมาเป็นตัวเลขชี้นำนโยบายของแต่ละประเทศให้ต้องมุ่งเน้นการเพิ่มผลิตภัณฑ์มวลรวมภายในประเทศต่อหัว

แต่ในช่วงทศวรรษที่ผ่านมา เกิดประเด็นโต้แย้งจากนักสิ่งแวดล้อม หรือแม้แต่นักเศรษฐศาสตร์ถึงข้อจำกัดการชี้วัดของจีดีพี ว่าไม่สามารถชี้วัดสวัสดิการทางเศรษฐกิจได้อย่างแท้จริง โดยมิ่งสรรพ์ ขาวสะอาด และคณะ เคยศึกษาถึงข้อจำกัดของจีดีพีว่า

1) จีดีพี ไม่ได้รวมมูลค่าสินค้าและบริการที่ไม่ผ่านตลาด แม้ว่าสินค้าและบริการดังกล่าวจะก่อให้เกิดผลผลิตเพิ่ม เช่น การทำงานบ้าน เป็นต้น 2) จีดีพีไม่ได้รวมผลกระทบภายนอกที่เกิดจากกิจกรรมทางเศรษฐกิจ ซึ่งผลกระทบภายนอกดังกล่าว อาจะส่งผลกระทบต่อสวัสดิการของคนในสังคม เช่น มลพิษ ที่ทำให้ค่ารักษาพยาบาลเพิ่มขึ้น ค่าใช้จ่ายดังกล่าวกลับถูกนำไปรวมเป็นส่วนหนึ่งของจีดีพี ทั้งๆ ที่ค่าใช้จ่ายดังกล่าวเป็นต้นทุนด้านสิ่งแวดล้อมที่น่าจะนำมาหักลบกับจีดีพี

3) จีดีพีไม่ได้คำนึงถึงการหมดสิ้นไปของทรัพยากรชาติ และ 4) จีดีพีไม่ได้คำนึงถึงการกระจายรายได้ มิได้สะท้อนถึงความกินดีอยู่ดีของคนในประเทศ ถ้าประเทศนั้นมีความแตกต่างในการกระจายรายได้ การเติบโตของจีดีพี ก็จะส่งผลประโยชน์ต่อคนส่วนน้อยที่ถือครองทรัพย์สินส่วนใหญ่ (มิ่งสรรพ์และคณะ : ศึกษากรณีหลักเกณฑ์และเครื่องมือชี้วัด : 2544)

ดังนั้นการนำจีดีพีมาใช้เป็นดัชนีชี้วัดการเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจของประเทศอาจเป็นการส่งสัญญาณที่ผิดพลาด ทำให้เกิดการเร่งรัดการใช้ทรัพยากร จนนำไปสู่การพัฒนาประเทศที่ไม่ยั่งยืนในที่สุด

ถ้าเช่นนั้นถามว่า ที่ผ่านมามีดัชนีตัวอื่นๆ ที่พอจะนำมาใช้วัดความเจริญในแบบที่ยั่งยืนได้หรือไม่ คำตอบคือมี มีหลายตัว และมีมานานแล้ว อย่างน้อยก็ที่เรียกว่า ดัชนีวัดการพัฒนาทางเศรษฐกิจที่ยั่งยืน (Index of Sustainable Economics Welfare : ISEW) ที่คำนึงถึงต้นทุนทางสังคม การเสื่อมค่าของทุนทางธรรมชาติ ผลของการกระจายรายได้ ตลอดจนมูลค่าของการบริการที่ไม่ผ่านตลาดต่างๆ

ในกรณีของประเทศไทย แม้การพัฒนาดัชนี ISEW จะได้รับความสนใจในแวดวงวิชาการ แต่ด้วยข้อจำกัดเรื่องการคำนวณหาต้นทุนมูลค่าความเสื่อมโทรมของทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมที่ต้องใช้งบประมาณสูง จึงทำให้มีงานวิจัยเกี่ยวกับการดัชนี ISEW ไม่มากนัก

ความพยายามพัฒนาดัชนีชี้วัดเศรษฐกิจที่ยั่งยืนเกิดขึ้นครั้งแรกในประเทศไทยในปี 2542 โดยสาธิต จรรยาสวัสดิ์ ในปี 2544 มิ่งสรรพ์และคณะ ทำการพัฒนาดัชนีนี้อีกครั้ง และล่าสุดโดย สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย (ทีดีอาร์ไอ)

แม้จะเร็วเกินไปที่จะรู้ว่า ดัชนีชนิดนี้จะถูกใช้ในการวัดการเติบโตของประเทศหรือไม่และเมื่อไร แต่หากความสำคัญการดัชนีชี้วัดมีผลต่อการชี้ทิศชี้ทางการพัฒนา อย่างน้อยการมีดัชนีตัวอื่นๆ ก็พอจะสร้างหลักประกันได้ว่า สังคมไทยจะไม่ถูกลากจูงไปในทางใดทางหนึ่งโดยที่เราไม่รู้อะไรเลย ราวกับว่า การเติบโตทางเศรษฐกิจเป็นของคนกลุ่มน้อย แต่มลพิษและความเสื่อมโทรมเป็นของคนส่วนใหญ่ ซึ่งได้สร้างความไม่เป็นธรรมในสังคมให้กับคนรุ่นปัจจุบัน ขณะที่การคำนึงถึงความยั่งยืน ก็ยังหมายถึงความยุติธรรมในสังคมของคนรุ่นอนาคตด้วย.

คอลัมน์เวทีนโยบายสาธารณะ
แผนงานพัฒนานโยบายสาธารณะเพื่อคุณภาพชีวิตที่ดี
มูลนิธิสาธารณสุขแห่งชาติ (มสช.) สนับสนุนโดย สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.)

ผมรู้สึกชอบเฮะ ถ้ามีดัชนีชี้วัดแบบนี้น่ะ