ตัดแปะ: "ทักษิณเนี่ยนะ! ที่จะทำลายระบบอุปถัมภ์'' โดย ... นิธิ เอียวศรีวงศ์

"หลายคนที่ได้อ่านปาฐกถาคงอุทานว่า "ทักษิณเนี่ยนะ! ที่จะทำลายระบบอุปถัมภ์ (ทางการเมือง)" อย่างที่ผู้สื่อข่าวจะถามในภายหลัง แต่อย่าเพิ่งเข้าใจผิด คุณจักรภพไม่ได้หูหนวกตาบอดเสียสนิทกับคุณทักษิณ คุณจักรภพพูดว่า คุณทักษิณขจัดอำนาจอุปถัมภ์ออกไป..."

ผมเห็นว่าปาฐกถาของคุณจักรภพ เพ็ญแขที่ชมรมผู้สื่อข่าวต่างประเทศนั้นน่าสนใจ แต่ไม่ใช่เรื่องว่าเป็นการ"จาบจ้วงเบื้องสูง"หรือไม่ อันนั้นผมไม่ทราบ แต่โดยปราศจากความรู้ทางกฎหมาย ผมมองไม่เห็นว่าจะเป็นความผิดตามกฎหมายอาญามาตรา 112 หรือ 113 ตรงไหน (หรือถ้าเป็นมันจะยิ่งยุ่งกว่าไม่เป็น)

ยิ่งกว่านั้น เมื่อบัดนี้คุณจักรภพเองก็ได้พยายามยืนยันและพิสูจน์ความจงรักภักดีของตนที่มีต่อพระมหากษัตริย์ ตลอดจนเข้าไปกราบกรานพลเอกชวลิต ยงใจยุทธให้ช่วย"เคลียร์"เรื่องนี้แก่สาธารณชนแล้ว ผมก็ยิ่งไม่เห็นเหตุผลที่ผมจะไปวิเคราะห์ข้อความซึ่งเป็นปัญหาเหล่านั้น คุณจักรภพที่เป็นรัฐมนตรีในวันนี้ กับคุณจักรภพในปาฐกถา ดูเหมือนเป็นคนละคนกันในสายตาของผม

แต่ความน่าสนใจของปาฐกถาในทรรศนะของผมอยู่ตรงที่ บทบาทของคุณทักษิณ ชินวัตรในการปฏิรูปการเมืองไทย ตามความเห็นของคนที่จัดว่าเป็น "พวกทักษิณ" อย่างคุณจักรภพ ผมแน่ใจว่า "พวกทักษิณ" นั้นประกอบด้วยคนหลายประเภท มีความคิดเห็นทางการเมืองที่แตกต่างกันแทบจะสุดขั้ว ยังไม่พูดถึงความศรัทธาที่มีต่อคุณทักษิณก็เป็นคนละชนิดกันอย่างที่จะจัดให้อยู่ในประเภทเดียวกันไม่ได้

อย่างไรก็ตาม "พวกทักษิณ" แบบคุณจักรภพ ก็มีอยู่จริง และคงไม่ได้มีคุณจักรภพเพียงคนเดียว ส่วนจะมากน้อยเท่าไรนั้นผมไม่ทราบแน่ แต่ให้รู้สึกว่าไม่น้อยเหมือนกัน

"ระบบอุปถัมภ์และประชาธิปไตยในการเมืองไทย" เป็นหัวข้อที่สมาคมผู้สื่อข่าวต่างประเทศตั้งให้แก่องค์ปาฐก ส่วนในความเป็นจริงคุณจักรภพเป็นผู้ส่งให้แก่ผู้เชิญหรืออย่างไร ผมไม่ทราบ ฉะนั้นประเด็นก็คือคุณจักรภพจะต้องพูดถึงสองอย่างนี้

ทรรศนะของคนเราต่อสองอย่างนี้ในการเมืองไทย อาจเป็นได้หลายอย่าง เช่น ทั้งสองอย่างนี้แม้ขัดแย้งกันแต่เกื้อกูลกันในทางการเมือง,สองอย่างนี้ไม่ขัดแย้งกันเลย (เพราะเหตุผลต่างๆ),ความขัดแย้งของสองอย่างนี้ ไม่ปะทะกันโดยตรงแต่ "ตีกิน" กันและกันอยู่ตลอด ฯลฯ

คุณจักรภพเลือกที่จะมองสองอย่างนี้ว่าเป็นขั้วตรงข้ามที่ไม่มีทางลงรอยกัน และแข่งขันที่จะกดทับกันและกัน ฉะนั้นถ้าได้อย่างก็ต้องเสียอย่างเสมอไป เป็นเรื่องของการต่อสู้ (ส่วนจะเลอะเทอะขนาดล้มปืน,ล้มทุน,ล้มเจ้าหรือไม่นั้นเป็นคนละเรื่อง) ที่เราต้องเลือกข้างฝ่ายใดฝ่ายหนึ่ง

และด้วยเหตุดังนั้น ที่เรียกว่าระบบอุปถัมภ์จึงถูกคุณจักรภพนิยามให้เป็นขั้วตรงข้ามกับประชาธิปไตย นั่นก็คือการรอคอยแต่การพึ่งพิงผู้อื่นที่มียศศักดิ์อำนาจและทรัพย์ที่อยู่เหนือตน เพราะคิดว่าตัวไม่มีสิทธิโดยพื้นฐานที่เท่าเทียมกัน เหตุดังนั้นระบบอุปถัมภ์จึงไม่ยอมรับความเสมอภาค ตรงกันข้ามประชาธิปไตยจึงหมายถึงความสำนึกในสิทธิอันเสมอภาคกัน และพร้อมจะกำหนดชีวิตตนเองโดยไม่หวังพึ่งคนอื่น

ในทรรศนะของคุณจักรภพ ระบบอุปถัมภ์ในการเมืองไทยจึงเริ่มจากการมีพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงให้ความอุปถัมภ์แก่ประชาชนในสมัยสุโขทัย แม้ในสมัยอยุธยาความคิดเรื่องเทวราชาซึ่งเพิ่งรับมาจากกัมพูชาจะได้รับความสำคัญ แต่ก็กลมกลืนไปกับระบบอุปถัมภ์ของสุโขทัย ส่วนในสมัยราชวงศ์จักรีนั้น ก็รับเอาทั้งสองอย่างมาจากอยุธยา แล้วเพิ่มเข้าไปอีกอย่างหนึ่งคือ "การจัดการความรู้" (ถ้าผมอ่านคุณจักรภพได้ถูก คงหมายถึงการเป็นผู้นำหรือผู้ผูกขาดความรู้ใหม่ๆ จากตะวันตก)

ฉะนั้นระบบอุปถัมภ์ในการเมืองไทยจึงประกอบด้วยสามส่วนนี้คือระบบอุปถัมภ์,เทวราชา และการจัดการความรู้ ระบบอุปถัมภ์ดังกล่าวดำรงอยู่สืบมาในเมืองไทยจนถึงปัจจุบัน การปฏิวัติ 2475 ไม่ทำให้เกิดความเปลี่ยนแปลง เพราะในทรรศนะของคุณจักรภพ เพราะการปฏิวัติประสบความล้มเหลว (แสดงให้ปรากฏได้ด้วยชะตากรรมของท่านปรีดี พนมยงค์)

เราจะพ้นออกไปจากระบบอุปถัมภ์ทางการเมืองได้อย่างไร คุณจักรภพฝากความหวังไว้กับสองอย่าง หนึ่งคือการตื่นตัวของประชาชนเอง ซึ่งคุณจักรภพมองเห็นความตื่นตัวนั้นจากเสียงกว่า 40% ที่ลงมติไม่รับร่างรัฐธรรมนูญ และสองคุณจักรภพคิดว่าต้องมีผู้นำที่เข้ามาจัดระเบียบ (ทางการเมือง) ใหม่ และคนคนนั้นคือคุณทักษิณ

หลายคนที่ได้อ่านปาฐกถาคงอุทานว่า "ทักษิณเนี่ยนะ! ที่จะทำลายระบบอุปถัมภ์ (ทางการเมือง)" อย่างที่ผู้สื่อข่าวจะถามในภายหลัง แต่อย่าเพิ่งเข้าใจผิด คุณจักรภพไม่ได้หูหนวกตาบอดเสียสนิทกับคุณทักษิณ คุณจักรภพพูดว่า คุณทักษิณขจัดอำนาจอุปถัมภ์ออกไป เปลี่ยนเป็นนโยบายสาธารณะที่คนส่วนใหญ่ได้ประโยชน์ รากหญ้ารู้สึกในสิทธิของตนเอง แต่ทั้งหมดนี้คุณทักษิณกระทำไป ตามสำนวนของคุณจักรภพ-"อย่างคนเดินละเมอ"เท่านั้น

เพราะอะไร? ก็เพราะคุณทักษิณนั้นต้องการให้คนรักคนชอบ และอยากเป็นเศรษฐีที่มีประโยชน์ (ต่อบ้านเมือง) เท่านั้น คนรุ่นคุณทักษิณนั้นย่อมเป็นประชาธิปไตยได้ยาก เพราะเติบโตมาในระบบอุปถัมภ์ ตัวคุณทักษิณนั้นไม่ "ปฏิวัติ" (revolutionary) เพียงพอหรอก คุณทักษิณต่อสู้กับตัวเองตลอดระหว่างการเป็นนักธุรกิจเสรีนิยมและนายตำรวจ (แหะๆ คงหมายความว่าอำนาจนิยมกระมัง) ฉะนั้น ตอนที่คุณทักษิณจะต้องตัดสินใจว่า จะตั้งรัฐบาลพลัดถิ่นหลังรัฐประหารหรือไม่ เพียงได้รับโทรศัพท์จากใครบางคนในกรุงเทพฯ คุณทักษิณก็ตัดสินใจไม่ตั้ง แสดงว่าคนที่การกระทำของเขาขจัดอำนาจของระบบอุปถัมภ์ออกไป ถึงตอนที่ต้องตัดสินใจในช่วงวิกฤตที่สุด เขากลับตัดสินใจไปบน(ฐานคิด)ของระบบอุปถัมภ์

คุณทักษิณจึงดำเนินนโยบายซึ่งทำให้อำนาจอุปถัมภ์ในสังคมอ่อนลง "อย่างคนเดินละเมอ" คือไม่รู้ว่าผลกระทบ (ทางการเมือง) ของมันคืออะไร ยิ่งเมื่อคุณทักษิณสามารถกุมเสียงในสภาหลังการเลือกตั้งทั่วไปได้ถึง 777 เสียง คุณทักษิณก็กลายเป็นนายกฯ ที่ไม่ต้องพึ่งพิงใคร ซึ่งนับ "เป็นบาปในระบบอุปถัมภ์" คุณทักษิณก็ยังไม่เข้าใจอันตรายดังกล่าวในขณะนั้น

แม้สำนึกถึงข้อจำกัดของคุณทักษิณดังกล่าว คุณจักรภพก็คิดว่า คุณทักษิณ"ดีพอ"สำหรับคุณจักรภพ เพราะเราต้องการคนที่อาจนำเราไปสู่แสงสว่างที่ปลายถ้ำได้

ตกลงความศรัทธาของคุณจักรภพต่อคุณทักษิณ จึงเป็นความศรัทธาต่อเครื่องมือ แม้เป็นเครื่องมือที่ไม่ดีนัก แต่ก็เป็นเครื่องมืออันเดียวที่มีอยู่ อาจใช้เพื่อบรรลุความใฝ่ฝันของตนเองได้

ผมย้อนกลับไปนึกถึงเมื่อตอนที่คุณทักษิณกำลังก่อตั้งพรรค ทรท. ผมได้พบกับที่ปรึกษาใกล้ชิดคุณทักษิณคนหนึ่ง หลังจากที่เขาบรรยายความคิดของเขาในการนำประเทศไทยออกจากวิกฤตเศรษฐกิจที่ไทยต้องเผชิญในขณะนั้นแล้ว ผมได้โอกาสที่ลูกน้องคุณทักษิณเดินออกไปทางอื่นหมด เหลือแต่เขาและผมตามลำพัง และเพราะเราเป็นเพื่อนกันมานาน ผมจึงถามเขาว่า "คุณคิดว่าไอ้หมอนี่น่ะรึ ที่จะทำสิ่งที่คุณพูดมาทั้งหมดนั้นได้" เขาอึ้ง และจ้องตาผมอยู่ครู่ใหญ่ ก่อนจะพยักหน้าอย่างเชื่อมั่นและตอบว่า"ได้"

แต่ทั้งหมดที่เขาพูดกับผมนั้นเป็นความคิดของเขา ไม่ใช่ความคิดของคุณทักษิณ รวมทั้งคำถามของผมเองก็เป็นคำถามที่เห็นอยู่แล้วว่า จะใช้คุณทักษิณเป็นเครื่องมือเพื่อบรรลุการจัดการตามความคิดของเขา คำตอบของเขาจึงเป็นการยืนยันคุณประโยชน์ของเครื่องมือ ไม่ใช่บุคคล

ความเป็นเครื่องมือของนักการเมืองไม่เสียหายอะไร นักการเมืองเด่นๆ ทั้งหลายก็ล้วนเป็นเครื่องมือทั้งนั้น แต่คงไม่มีนักการเมืองคนไหนที่ทำให้ผู้คนคิดว่าเป็นเครื่องมือของตนได้กว้างขวางเท่าคุณทักษิณ เป็นเครื่องมือเข้าถึงทรัพยากรกลางโดยตรงของประชาชนรากหญ้า เป็นเครื่องมือเข้าสู่อำนาจของก๊วนการเมืองต่างๆ เป็นเครื่องมือเข้าสู่อำนาจทางการเมืองของนักวิชาการ,บุคคลสาธารณะ,ปัญญาชน,และนายทุนนักธุรกิจกลุ่มหนึ่ง ฯลฯ

ความศรัทธาที่ผู้คนมีต่อคุณทักษิณ จึงเป็นความศรัทธาต่อเครื่องมือ และโชคดีของคุณทักษิณด้วย ที่ไม่มีฝ่ายใดพร้อมจะเสนอทางเลือกของเครื่องมือมาแทนที่คุณทักษิณ ไม่ใช่ คมช.,ไม่ใช่พรรคเพื่อแผ่นดิน,ไม่ใช่นายพลทั้งหลาย,ไม่ใช่พันธมิตร, และไม่ใช่พรรคประชาธิปัตย์ (ทั้งหมดเหล่านี้ก็เป็นเครื่องมือเหมือนกัน แต่เป็นเครื่องมือที่ถูกใช้แคบกว่า) และตราบเท่าที่เป็นเช่นนี้ เราจึงต้องยังอยู่กับคุณทักษิณ หรือเงาของคุณทักษิณไปอีกนาน

แต่ดังที่ผมพูดเสมอว่า ไม่มีมนุษย์ที่ไหนที่เป็นแต่เครื่องมือ เพราะในทางกลับกันเขาก็ย่อมใช้คนอื่นเป็นเครื่องมือเหมือนกัน ความสัมพันธ์ของสองฝ่ายจึงเป็นความสัมพันธ์ที่ต่างรักษาให้อีกฝ่ายคิดว่ายังเป็นเครื่องมือได้อยู่ ด้วยเหตุดังนั้นความสัมพันธ์ระหว่างกันจึงไม่อยู่คงที่ มีการคืบคลานของอำนาจระหว่างกันอยู่ตลอดเวลา ที่เคยคิดจะใช้คุณทักษิณเป็นเครื่องมือ ก็อาจกลายเป็นเครื่องมือของคุณทักษิณไปโดยต่อรองได้น้อยลงก็ได้

ตัวความสัมพันธ์ระหว่างคุณทักษิณกับ"พวกทักษิณ"จึงเป็นประเด็นที่น่าสนใจมาก แต่ไม่อาจรู้ได้จากปาฐกถาของคุณจักรภพ เพ็ญแข

ที่มา : หนังสือพิมพ์มติชน วันที่ 26 พฤษภาคม พ.ศ. 2551 ปีที่ 31 ฉบับที่ 11034 ,หน้า 6
Link: http://www.matichon.co.th/news_detail.php?id=32851

เป็นการ "ล่อนจ้อน" อีกครั้งหนึ่งของคุณนิธิ

ในแนวคิดของตัวเอง เกี่ยวกับ "สถาบัน" และ "ทักษิณ"

คนบางคน "แก่เพราะกินข้าว เฒ่าเพราะอยู่นาน" จริงๆ